Het Voedingspaspoort
Continuïteit van voedingszorg bij (kwetsbare) ouderen
Vanwege kwetsbaarheid en gezondheidsproblemen verplaatsen ouderen (met verhoogd risico op ondervoeding) zich regelmatig tussen hun thuis en diverse zorginstellingen. In dit traject is (overdracht van) optimale voedingszorg en het handhaven van de ingezette voedingszorg van belang. Dit is vaak nog onderbelicht in huidige zorgpaden en notities. Bij zowel ouderen en mantelzorgers als bij zorgprofessionals is de kennis over en aandacht voor de gevolgen van (risico op) ondervoeding voor kwaliteit van leven niet altijd voldoende aanwezig.
Ouderen zelf spelen een belangrijke rol. Zij signaleren samen met hun omgeving als er veranderingen zijn in hun voedingsgewoonten, gewicht, behoefte aan zorg, sociale en/of zorgnetwerk. Om de oudere zelf regie te geven is het project ‘Voedingspaspoort’ opgezet.
Het Voedingspaspoort ondersteunt bij:
- Het vergroten van kennis over (risico op) ondervoeding bij zowel de oudere als professionals;
- Het bekrachtigen van eigen regie van de oudere;
- Het optimaliseren van overdracht, communicatie en samenwerking tussen professionals in de zorg en het sociale domein;
- Het faciliteren in praktische hulp en ondersteuning.
Doelstelling en doelgroep
Het verbeteren van de continuïteit van transmurale voedingszorg bij (kwetsbare) ouderen.
Achtergrond
De prevalentie van ondervoeding onder ouderen is hoog in Nederland. Bij ouderen die thuiszorg ontvangen wordt de prevalentie van ondervoeding geschat op 30-40%, bij thuiswonende 75+ers op 20%. Bij thuiswonende ouderen zonder thuiszorg stijgt de prevalentie met de leeftijd; van de ouderen vanaf 85 jaar is naar schatting 20% ondervoed (Schilp, 2012). Deze groep ouderen heeft ook, meer dan ouderen jonger dan 85 jaar, te maken met risicofactoren voor ondervoeding (Borkent, 2019). Bij het ouder worden hangen gezondheid en welbevinden, en daarmee de ervaren kwaliteit van leven, sterk samen met wat en hoeveel ouderen eten en drinken. Vaak zijn er situaties aan te wijzen die leiden tot veranderingen in zowel mentale als fysieke gezondheid. Voorbeelden zijn: overlijden van een partner (oorzaak), eenzaamheid (oorzaak) of een gebroken heup door een val (gevolg). Deze veranderingen beïnvloeden vervolgens het eet- en drinkpatroon, waardoor ondervoeding eerder voorkomt. Onnodige achteruitgang bij ouderen wordt voorkomen door:
- vroegtijdig signaleren van (risico op) ondervoeding en kwetsbaarheid
- bespreking van (risico op) ondervoeding en kwetsbaarheid met de oudere en/of mantelzorger
- indien nodig of gewenst: adequate actie
Werkwijze
In drie regio’s zijn pilots uitgevoerd met als doel het optimaliseren van de continuïteit in (voedings)zorg van de kwetsbare oudere met transmurale zorgbehoefte. Iedere regio heeft een eigen aanpak gehanteerd door specifieke knelpunten op te pakken. In elke pilotregio’s is hiervoor een zogenaamd regionaal transmuraal overleg ouderen (RTOO) gestart. Het samenbrengen van professionals uit diverse instellingen en organisaties in een RTOO bleek van essentieel belang om stappen te kunnen maken in transmurale (voedings)zorg. Regelmatig contact tijdens het RTOO maakt dat professionals en organisaties elkaar en elkaars expertise beter kennen, laagdrempeliger contact hebben en elkaar sneller inschakelen bij de zorg en ondersteuning van een oudere.
Aan de hand van het 4-stappenplan kan het RTOO aan de slag met het ontwikkelen van een werkwijze om voedingszorg voor ouderen in de regio te verbeteren :
- Vorming van een kernteam (bestaande uit huisarts, wijkverpleegkundige, diëtist, beleidsadviseur gemeente, gezondheidsmakelaar GGD, sociaal wijkteam, afgevaardigde ziekenhuis en afgevaardigde geriatrische revalidatie zorg (GRZ))
- Analyse van knelpunten en ontwerp van een voor de regio passende werkwijze om continuïteit van transmurale voedingszorg te optimaliseren.
- Implementatie en evaluatie van de werkwijze
- Bijstelling in het maken van afspraken over borging
Op basis van de resultaten uit de pilot regio’s is de “Handreiking voor een domeinoverstijgende werkwijze voor optimale transmurale (voedings)zorg voor (kwetsbare) ouderen” ontwikkeld (LINK). Het project en de werkwijze via het 4-stappenplan wordt hierin uitgebreid beschreven. Ook is er het landelijk concept Voedingspaspoort als voorbeeld Voedingspaspoort voor de ouderen zelf. De aanpak en resultaten van de 3 pilot-regio’s zijn toegelicht en kunnen als voorbeeld dienen voor toepassing in de eigen regio.
Materialen en rapportage
Bij de start van het project zijn multidisciplinaire focusgroepen uitgevoerd over communicatie en organisatie van transmurale voedingszorg in elk van de regio’s. De uitkomsten uit deze focusgroepen zijn beschreven in een engelstalig, wetenschappelijk artikel. Lees hier het artikel van Verwijs et al.
Het project is uitgevoerd met steun van het ministerie van VWS en heeft geresulteerd in:
- Handreiking Het Voedingspaspoort: een uitgebreide beschrijving van de werkwijze waarmee in een regionaal samenwerkingsverband de continuïteit in de voedingszorg voor (kwetsbare) ouderen verbeterd kan worden
- Het landelijk concept Voedingspaspoort: een (digitaal) aantekenboekje en handig hulmiddel ter ondersteuning van de oudere, waarin samen met de mantelzorger en betrokken professionals, de belangrijkste gegevens en afspraken over de voedingszorg kan worden vastgelegd.
De term Voedingspaspoort refereert dus zowel aan een werkwijze waarmee in een regionaal samenwerkingsverband de continuïteit in de voedingszorg voor (kwetsbare) ouderen verbeterd kan worden als aan een (digitale) aantekenboekje ter ondersteuning van de oudere. Met behulp van de handreiking, de instrumenten en de voorbeelden uit de drie pilot-regio’s kunnen zorgverleners in hun eigen regio aan de slag met het verbeteren van de continuïteit van transmurale (voedings)zorg voor ouderen.
Contact
Vragen of opmerkingen over dit project?
Neem contact op met de projectleider van de sectie volwassenen: Elke Naumann
Klik hier voor het contactformulier.
In dit project is samengewerkt met
Antonius Zorgroep, Huisartsenpraktijk It Noard, Patyna, Gemeente Súdwest-Fryslân, KBO-PCOB, Rivas Zorggroep, Huisartsenpraktijk Richter, De Lange Wei, MEE Plus, Gemeente Gorinchem, Leertuin Dukenburg, Canisius Wilhelmina Ziekenhuis, Sterker Sociaal Werk, Stichting ZZG Zorggroep, GGD Gelderland-Zuid, Radboud universitair medisch centrum, Huisartsenpraktijk Nabuurs & Wong Chung en Gemeente Nijmegen
Actueel
Regionale aanpak Nijmegen ‘Zorg voor Voeding’
In de pilotregio Nijmegen is als onderdeel van het project Voedingspaspoort een transmuraal zorgpad ontwikkeld voor de doelgroep: kwetsbare (oudere) patienten met verhoogd risico op ondervoeding met oorzaken in het sociaal domein. Lees meer
Voedingspaspoort Rotterdam
In Rotterdam heeft diëtistencoalitie 010 (DC010) een Voedingspaspoort ontwikkeld voor Rotterdammers, naar voorbeeld van het landelijke voedingspaspoort. Daarmee kan elke zorgprofessional aan de hand van vragen over de dagelijkse voedingsroutines ondervoeding bij ouderen signaleren. Lees meer.
In de media
In een artikel in het Nederlands Tijdschrift voor Voeding & Diëtetiek is het project mooi samengevat, lees het artikel hier.
